KARİZMA

Karizma, hemen hemen herkesin günlük hayatta dilinden düşürmediği bir kavram. Karizma günlük hayatta giyim, duruş, tarz, yakışıklılık gibi faktörlerle açıklanmaya çalışılır. Gerçekte karizmanın ne olduğu bilinse, belki de günümüzde kendisini “ karizmatik” olarak gören insanlar, gerçekte karizma olmayan ama karizmanın gelip geçici bir versiyonu olan “ popüler kültür” ün bir ürünü olduklarını görecekler.

Karizmanın etimolojik kökenine baktığımızda sözcüğün “ mistik” bir anlam taşıdığını görüyoruz. Karizma, Yunan mitolojisinde göze hoş olanı simgeleyen tanrıçalardan, “ Kharit” den türemiş. “ Parlaklık, ışıltı, güzellik” anlamlarına geliyor. Sözcük daha sonra Hıristiyanlık’ ta “ Tanrı’ nın lütfu anlamını kazanmış. Yani tanrının lütfuna erişenler “ karizmatik” insan özelliğine sahip oluyorlar.

Karizmatik insanlar konuştuklarında insanlar onları pür dikkat dinler, yaptıkları herkesçe taktir edilir, geniş bir hayran ve destekleyici kitlesi arkalarındadır. Adeta toplumu peşlerinden koştururlar. Bütün bu özellikleri onlara kazandıran sihirli şey karizmaları. Gerçek karizmatik liderlerin ortaya çıkış zamanlarına baktığımızda, özellikle dikkatimizi çeken nokta; toplumsal düzenin bozulduğu, sosyal, ekonomik ve kültürel değerlerin sarsıntıya uğradığı, toplumsal anarşizmin hüküm sürdüğü zamanlarda lider insanların ortaya çıktığını görüyoruz.

“ Karizma” ve “Karizmatik Lider” kavramlarına çağdaş bir yorum kazandıran kişi ünlü Alman sosyolog Max Weber’ dir. Weber “ toplumların kültürel boşluğa düştüğü zamanlarda, toplumsal kuramları değişen kültürel değerlere uydurabilmeyi başaran kişi karizmatik liderdir” diyor. Weber toplumdaki değişme ve kültürel değişimin aynı hızda değişmediği ve bu orantısızlıktan kaynaklanan boşluğun toplumda buhranlara neden olduğunu dile getirmektedir. Kültürel değerler hızla değişirken, toplumsal değerler aynı hızla değişmez ve “kültürel boşluk” oluşur. Weber’ e göre böyle zamanlarda bir lider gelir, sosyal değişimle kültürel değişim arasındaki açığı kapatır. Toplum bu süreçte o liderde doğa üstü güçler olduğuna inanır. Daha doğrusu toplum bu değerleri o kişiye kendisi verir.

Lider kişi her zaman toplumun bir kaç adım önündedir. Onu erişilmez kılan da odur. Antropoloji Profesörü Charles Lindholm’ a göre yandaşlarını “ zorlayıcı, açıklanamaz ve duygusal bir bağ” ile kendisine çeken lider karizmatik statüsüne yükseltilir.

Karizmatik liderler sadece iyi şeyler yapan şeyler yapan kişiler değillerdir. Tarih sahnesine baktığımızda karşımıza, hiç kimsenin onaylamayacağı işlere imza atan kişilerle karşılaşmak mümkün, hatta onlar tarihin tozlu rafları arasında da değiller, küçüklüğümüzden beri tanıdığımız liderler. Hemen hemen her yerde onlara ait resimler, kolyeler, adlarına yazılmış sayısız kitaplar…onların tümü yıllar önce toplumları peşlerinden koşturmuş, yaptıkları işlerlerden dolayı da çoğu canlarını bu uğurda vermiş kişiler. Bunlardan biri milyonlarca yahudinin ölümünden sorumlu Adolf Hitler. Ünlü Birahane Yürüyüşünde kitleleri peşine takmış, 1993’ te başbakan olarak konuşurken “ Ben, yaşarken II. Reich’ in dünya hakimiyetini görmek istiyorum” diyerek insanları galeyana getirmeyi başarmıştı. Almanya’ nın sonunu hazırladığını herhalde bilemezdi. Adı sürgünlerle özdeşleşen lider Josef Stalin, Nazilerin savaş tanklarını Leningrad’ da, başkent Moskova ve Stalingrad’ da durdurmayı başarmıştı. Onun ateşli hali Rusları işgalden kurtarmıştı.

Mustafa Kemal 34 yaşında Çanakkale Savaşı’ nda genç bir yarbaydı. Süngü hücumuna hazırlanan askere “ size ölmeyi emrediyorum” diyerek ya bu savaşın kazanılacağını yada bir dahaki savaşın görülemeyebileceğini anlatıyordu. Ateşli hali, sert ve kararlı tutumu ona inananları zafere ulaştırmıştı. Fatih Sulatan Mehmet, Hindista’ nı Britanya’ nın sömürgeciliğinden kurtaran Mahatma Gandi, 27 yılını özgürlük uğruna hapislerde geçiren Nelson Mandela, Amerika’da 200 bin kişiye seslenen ve zencilerin haklarını kurtaracağını bilemeden kurşunlara hedef olan Martin Luther King, Fidel Castro, İngiltere’ de bağımsızlığın sembolü Wiston Churchıll, Nazım Hikmet, Che Guevara hala yaşayan bir efsane.. Listeye daha bir çok lider katılabilir. Karizmatik liderler kendilerini halka kabul ettirmiş ve yaptıklarıyla o dönemlerde el üstünde tutulan kişilerdi.

Karizma sadece erkeklere ait bir özellik değil. Tarihte erkekler kadar ses getirmiş karizmatik kadınlar da mevcut. “ Aptal Sarışın” damgasıyla hafızalara kazınan Marılyn Monroe, eva Peron öldüğünde Teşvikiye Camii’ nde katolok olduğu halde adına mevlüt okutulmuştu. Diktatör Joan Peron’ la evlendiğinde suçlanan, öldüğünde “ Azize” mertebesine yükseltilen ünlü Evita müzikalinin unutulmaz solistiydi. Demir Leydi lakaplı Margaret Teacher ve adını daha sayamayacağımız onlarca kişi…

21. yüzyıl “ karizmatik liderler” yerine “ karizmatik ünlüler” yarattı. Televizyon ve futbol sahalarında boy gösteren bu kişiler, karizma kavramına radikal değişiler yüklediler. Popüler kültür ürünleri olan ünlüler, daha çok sansasyonel yaşamları ile gündeme gelmeye çalışıyorlar. Bu durumda “ karizmatiklik” elbise, boy, yakışıklılık, güzellik, para vb uzayıp giden özelliklerle belirlenmektedir. Örnek vermek gerekmez çünkü onlar artık her yerdeler. Kiminin iç çamaşırı kapışılırken, kimiyle bir gece baş başa yemek yemek için servet dökmek gerekiyor.

İ. Tunç